Lalka – ciało jako zbiór anagramów

Hans Bellmer, Lalka, 1934-35, mat. internetowe.

W jakimś momencie pojawiła się lalka. Lalka – ciało kobiece staje się anagramem ulegającym destrukcji, by stworzyć kolejny anagram. Ciało jest potraktowane w kategoriach tekstu, jako materiał do dekonstrukcji, rozbicia na fragmenty i ponowne składanie tychże fragmentów w kolejne inne całości. Podobnie jak rozkłada się zdania na słowa i później próbuje się układać te słowa w odmiennym szyku i znaczeniu jako anagramy czyli zestawienia słów w zaskakujące zdania o odmiennych znaczeniach. Podstawowa struktura ulega nieustannie destrukcji, która tworzy nowe konstrukcje fragmentów czyli nowe całości i struktury.

Hans Bellmer uwielbiał anagram za cechującą go paradoksalną kombinację precyzyjnej struktury (ograniczona ilość liter, z których jest tworzona fraza) i nielogiczności. Dzięki anagramowi umysł mógł podążać za każdą zachcianką a każde zdanie było uwolnione z więzów struktury narracji.
Hans Bellmer, La Poupee, mat. internetowe.

Bardzo często anagram to rodzaj zabawy, w której dużą role odgrywa przypadek. Przypadek pozwala na odkrycie wielu zaskakujących kombinacji i sensów danej całości.

Akt destrukcji pod wpływem pożądania to akt tworzenia anagramu. Anagram, nawet zwykła literówka powodują, że wyobraźnia zaczyna działać i zbiór skojarzeń się bardzo poszerza.

Ważnym czynnikiem twórczym dla Hansa Bellmera była technika montażu. Montaż oznaczał swobodne zestawianie fragmentów na obszarze formalnym i zarazem to zestawianie fragmentów było swoistym komentarzem i odniesieniem do całości, która jest poddawana fragmentacji. Rozbijanie na fragmenty i swobodne ich zestawianie jest swoistą destrukcją i buntem przeciwko absolutności ideału tradycyjnego piękna. Destruowanie Lalki jest symbolizacją i zastępczym rodzajem urzeczywistniania fantazji i dekonstrukcji ciała kobiecego. Cało kobiece układa się w rękach Bellmera w różnego rodzaju anagramy, zlepki słów – fragmentów ciała w ramach jednej cielesnej całości. Zarazem technika stosowana przez Bellmera kwestionuje tożsamość ciała kobiecego. Ciało kobiece zyskuje wiele tożsamości. Na wielu fotografiach Bellmera widać, że Lalka ma nieraz ucięte kończyny, nieraz nie ma twarz (staje się anonimowa, bez określonej tożsamości imiennej). Zniknięcie twarzy wskazuje na realizację fantazmatu surrealistycznego, realizacje pożądania na anonimowym, bezimiennym ciele kobiecym.

The Doll c. 1936 by Hans Bellmer 1902-1975, Presented by Tate Members 2003, http://www.tate.org.uk/art/work/T11781

Lalka staje się projekcją umysłu, metaforą dzisiejszych czasów tak mocno pokawałkowanych i poszatkowanych przez informacje, idealne zdjęcia na Instagramie, na Facebooku. Lalka traci swoją tożsamość. Jest jedna lalka i wiele interpretacji.